دزدی های متداول از موزه های ایران؛ جنایت های بی سر و صدا

این یادداشت متن کامل گزارشی است که در سایت خبری بی بی سی در روز شش دیماه درج شد؛

سارا امت علی - روزنامه نگار در تهران ؛

گنجينه مسروقه: دزدیهای متداول از موزه‏های ايرانی

یک ماه از اعلام ناپدید شدن سه تابلوی نفیس قاجاری و صفوی موزه رضاعباسی می گذرد، پرس و جو از مدیر موزه و گفت و گو با مدیرکل روابط عمومی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نتیجه ای ندارد؛
محمدرضا زاهدی مدیر موزه اجازه گفت و گو با رسانه ها را ندارد، همینطور مدیرکل موزه های سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری؛
پاسخ رضا موسوی، مدیرکل روابط عمومی سازمان هم چندان روشن نیست:"اطلاع‌رسانی زمانی انجام می‌شود که اثر پیدا شود. یگان حفاظت سازمان و نیروهای امنیتی که پیگیری ماجرا را برعهده دارند، ما را از خبررسانی در این مورد منع کرده‌اند. ممکن است هرگونه اظهارنظر در این مورد روند پیگیری ماجرا را مختل کند"؛

شاید به همین دلیل است که ماجرای سرقت ۱۵ سکه طلا و نقره و یک گردنبند از نمایشگاه موزه ملی ایران در سال ۱۳۷۰، سرقت ۳۸۵ سکه طلا و نقره و شش قلمدان از بخش اسلامی موزه ملی در سال ۱۳۷۱، سرقت شش قلم شی فرهنگی از کاخ نیاوران در سال ۱۳۷۴، سرقت ۲۱ قلم اشیای عتیقه از موزه آبگینه و سفالینه در سال ۱۳۷۹، ناپدید شدن یک کتیبه سنگی از موزه ملی در سال ۱۳۸۰، سرقت یک تابلوی نقاشی از موزه هنرهای ملی و یک روتاقچه ای زری از کاخ صاحبقرانیه در سال ۱۳۸۱ و ناپدید شدن قرآن خطی از موزه پارس شیراز هیچگاه به اطلاع رسانه ها نرسید، زیرا پرونده این سرقت ها پس از گذشت سال ها هنوز به نتیجه نرسیده و همچنان در دستگاه قضایی مفتوح است؛

اگر سه تابلوی نفیس قاجاری و صفوی اثر احمد نیریزی و میرزا غلامرضا که هفته نخست آذرماه از تالار خط و کتابت موزه رضاعباسی ناپدید شده‌اند، به سرنوشت لوح زرین هخامنشی یا تابلوهای ناپدیده شده محمود فرشچیان دچار شوند، دیگر عبارت «اطلاع‌رسانی» درباره‌شان معنایی ندارد؛

لوح زرین هخامنشی؛ ذوب شد
ارزشمندترین اثری که طی سی سال اخیر از موزه های ایران به سرقت رفته، لوح زرین هخامنشی است. اثری که یکی از چهار لوح زرین و سیمین کاخ آپادانا به شمار می آید و در روز ۲۷ یا ۲۸ شهریور ۱۳۱۲، توسط فردریک کرفتر، از اعضای هیات حفاری در تخت جمشید از زیر ستون های اصلی کاخ آپادانا به دست آمد؛
این الواح چهارگانه بلافاصله پس از حفاری به کاخ مرمر تهران (دفتر کار رضا شاه) و از آنجا به موزه ایران باستان انتقال یافت. یک جفت از آنها هنگام افتتاح موزه شهیاد در برج شهیاد (آزادی کنونی) به این مکان انتقال یافت؛
از آنجا که در جریان تظاهرات و شورش های خیابانی، امکان سرقت از موزه زیاد بود، تمام اشیای آن که همگی از آثار منحصر به فرد ایران به شمار می آمد، به موزه ایران باستان منتقل شد. در جریان این نقل و انتقال یک جفت از الواح ناپدید شد. این ماجرا ۲۰ سال مسکوت ماند زیرا سندی مبنی بر انتقال آن‌ها به موزه ملی وجود نداشت و کسی متوجه مفقود شدن آن‌ها نبود؛
همزمان با ورود محمدرضا کارگر به موزه ملی و آغاز عملیات ساماندهی آثار این موزه، خبر گم شدن این آثار و بازجویی از مسوول موزه در خلال سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۰ انتشار یافت؛
لوح سیمین پیداشد اما پرونده مفقود شدن لوح زرین به جایی نرسید. هرچند دستگاه قضایی و مسئولان سازمان میراث فرهنگی در هیچ یک از گزارش های مطبوعاتی خود، نام متهم و روند دادرسی را فاش نکرده اند اما شنیده می شود، متهم به ذوب کردن لوح زرین و فروش طلای آن اعتراف کرده است؛

دستبرد به موزه آبگینه، یک سرقت واقعی
ماجرای سرقت از موزه های بزرگ دنیا با دزدی از موزه های ایران، تفاوتی فاحش دارد. در حالی که سارقان ناشی موزه های ایران، در هر دستبرد به خروج یک یا چند اثراز موزه قناعت می کنند و گاه از میان آثار ارزشمند متعدد، اثری با کمترین ارزش را همراه می برند، دزدان موزه های اروپا و امریکا، با برنامه ای از پیش طراحی شده، به سرقت های میلیون دلاری دست می زنند؛
سرقت نقاشی های کلود مونه، آلفرد سیسلی و جان بروگل به ارزش یک میلیون دلار از موزه نیس، سرقت ۲۲۰ قطعه آثار تاریخی به ارزش پنج میلیون دلار از موزه آرمیتاژ و دستبرد مسلحانه به موزه مونک اسلو برای سرقت تابلوی فریاد مونک در حضور صدها بازدید کننده، نمونه ای از این سرقت های بزرگ است؛
با این وجود، سرقت ۳۸۵ سکه طلا و شش قلمدان از بخش اسلامی موزه ملی، در میان سرقت های هنری در ایران یک استثنا بود؛

دستبرد به موزه آبگینه و سفالینه هم که به ناپدید شدن ۲۱ قلم اشیای شیشه ای و سفالی انجامید، داستانی مانند ماجراهای پلیسی دارد. طبق گزارشی که از سوی نیروی انتظامی در اختیار موزه آبگینه و سفالینه قرار گرفت، سارقان حدود ساعت ۱۲ نیمه شب یازدهمین روز آذر ماه ۱۳۷۹، از در شرقی موزه که مخصوص عبور و مرور افراد خاص است، به موزه وارد شدند و پس از ضرب و شتم و بیهوش کردن نگهبان به تالارهای موزه رفتند و با شکستن ویترین ها، ۲۱ اثر تاریخی را به سرقت بردند؛
آنها تا ساعت شش و ۴۵ دقیقه بامداد در موزه بودند و پس از خروج هیچ سرنخی از خود به جا نگذاشتند. تحقیقات پلیس درباره آنها تا کنون به نتیجه نرسیده است؛

خوش اقبالی اشیای موزه سعدآباد
مجموعه تاریخی ـ فرهنگی سعدآباد و موزه ملی ایران، رکورد دار سرقت هستند، با این تفاوت که اشیای مسروقه موزه ملی کمتر پیدا شده اند و اشیای موزه سعدآباد زود به خانه بازگشته اند. البته به جز سه اثر محمود فرشچیان؛
نمونه خوشنویسی هایی که در سال ۱۳۸۰ از موزه میرعماد، از موزه های مجموعه سعدآباد به سرقت رفت، ۷۲ ساعت بعد به موزه بازگشت. شمشیرهای موزه ملل هم که سال ۱۳۷۸ ناپدید شده بودند، از کشور آذربایجان سردرآوردند و پس از پنج سال به سعدآباد بازگشتند؛
یک هفته از سرقت تابلوی شب های مهتاب موزه هنرهای زیبای سعدآباد در اردیبهشت ماه ۱۳۸۲ نمی گذشت که مسئولان از نصب مجدد تابلو به دیوار موزه خبر دادند. در میان آثار به سرقت رفته از سعدآباد، تنها تابلوهای محمود فرشچیان بخت و اقبال خوشی نداشتند؛
چیزی از تابستان ۱۳۸۵ نگذشته بود که خبر مفقود شدن چند اثر موزه فرشچیان انتشار یافت و تحقیقات مشخص کرد سرقت توسط یکی از خدمه موزه صورت گرفته است. متهم که یک روز پس از سرقت دستگیر شد، ادعا کرد آثار را پاره کرده و از بین برده است؛
به این ترتیب دادگاه هم حکم به رد مال داد و آثار به موزه بازنگشت. نکته قابل توجه در جریان این سرقت ادعای دوگانه مسئولان موزه و خالق آثار بود. در حالیکه مدیر موزه در گفت و گو با خبرگزاری ها بر بی اهمیت خواندن آثار تاکید کرده و گفته بود آثار در انبار موزه نگهداری می شد و قابل نمایش نبود، محمود فرشچیان در گفت و گو با ایسنا گفت:«تابلوی گرفتار که در بخش طراحی های موزه به نمایش درآمده بود، همراه با دو اثر طراحی که به هم چسبیده بود، به سرقت رفته است"؛

مهرهای سه هزار ساله در دستشویی
آخرین سرقت از موزه ملی، در یک نقطه با مفقود شدن آثار فرشچیان اشتراک دارد؛ دست داشتن یکی از خدمه موزه در سرقت. ۲۵ دی ماه ۱۳۸۴، اولین خبر درباره مفقود شدن هشت مهر سه هزار ساله از موزه ملی، انتشار یافت؛
کارشناسان موزه در جریان بررسی ماهانه ویترین ها، متوجه فقدان شش مهر کوچک متعلق به هزاره اول پیش از میلاد در یکی از ویترین ها شده بودند؛
سارق بدون آسیب زدن به قفل ویترین، تعدادی از آثار را برداشته و باقی آثار را طوری جا به جا کرده بود که کسی متوجه فقدان آنها نشود. تحقیقات، کارشناسان را به یکی از سرویس های بهداشتی موزه کشاند. سارق ۲۵ ساله که به مدت شش سال نظافت چی موزه بود، مخزن آب سیفون دست شویی را مکانی امن برای نگهداری شش مهر مفرغین لرستان و دو مهر نقره با نقش یک زن و نیمرخ یک مرد، یافته بود؛

فرش صد ساله در جوی آب
قالیچه پهلوی، شهریور ماه ۱۳۸۳ در جریان جا به جایی تعدادی از فرش های موزه، گم شد. مفقود شدن این اثر تا چند روز به مقامات قضایی اطلاع داده نشد زیرا مسئولان موزه فکر می کردند در جریان نقل و انتقال فرش ها، این اثر به اشتباه به بخش دیگری از موزه رفته است؛
به هرحال این قالیچه که سال ۱۳۰۷ هجری قمری از پشم و نخ در راور کرمان بافته شده بود، در کنار جوی آب و زیر یک کیوسک واقع در ضلع جنوبی موزه فرش پیدا شد؛
به هنگام نمایش فرش برای خبرنگاران، لیلا دادگر، مدیر وقت موزه از انتخاب دزد ناشی اظهار تعجب کرد:«فرش هایی به مراتب ارزشمندتر در کنار این اثر وجود داشت، انتخاب این قالیچه نشان دهنده ناآشنا بودن فرد با آثار فرهنگی است"؛

سرقت از موزه های شهرستان ها
دزدها تنها به سراغ موزه های پایتخت نمی آیند. چند سالی است که موزه های شهرستان ها هم مورد توجه آنها قرار گرفته است. سرقت از موزه پارس شیراز مهم ترین نمونه بود. قرآن خطی، که یکی از نمونه های کمیاب در دنیا به شمار می آمد، سال ۱۳۸۲ به سرقت رفت و تاکنون سرنخی از آن به دست نیامده است؛
نیمه اول سال ۱۳۸۵ موزه آشتیان و تفرش هم مورد دستبرد واقع شد که اطلاعات چندانی از نحوه وقوع و اموال مسروقه انتشار نیافت؛
نیمه نخست تیرماه همان سال نیز، سایت رسمی سازمان میراث فرهنگی خبری مبنی بر سرقت سه مدالیون از موزه مشروطه تبریز منتشر کرد که بلافاصله از سوی رضا عبادی، رییس سازمان میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی تکذیب شد:«با بررسی ها متوجه شدیم، چند سکه توسط کارشناسان موزه جا به جا شده است؛
این اظهار نظر درحالی صورت گرفت که خبر انتشار یافته در سایت این سازمان از دستگیری متهم و تحویل او به مراجع قضایی شعبه شش آگاهی تبریز حکایت داشت؛

موزه های نا امن و خطر سرقت
در حالیکه بررسی تعداد و دفعات سرقت از موزه های ایران آمار قابل توجهی به دست می دهد، متولیان امر آن را جدی نمی گیرند؛
اسفندیار رحیم مشایی، رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری که از دو سال پیش تا کنون هدایت این نهاد فرهنگی را بر عهده دارد، توپ را به زمین مدیران پیش از خود می اندازد و در گفت و گو با روزنامه قدس می گوید:«متاسفانه در گذشته سرمایه گذاری خوبی در زمینه حفاظت از موزه های کشور انجام نشده است؛
او استخدام رسمی کارمندان را راهی برای کاهش سرقت و حفاظت از موزه ها می داند:«ما در منابع انسانی و تامین نیرو با مشکل مواجه هستیم. وقتی قرار است موزه ای مستقر شود، نیرو باید در آن رسمی شود تا ماندگار باشد. استفاده از نیروهای قراردادی یا پیمانی روند درستی در این کار نیست. به همین دلیل سازمان مشغول بررسی و برنامه ریزی است تا با گرفتن مجوزهای مورد نیاز از سازمان مدیریت و برنامه ریزی بتواند نیروهای جایگزین و ثابت را مستقر نماید؛

این درحالی است که مسعود نصرتی، مدیرکل موزه های سازمان میراث فرهنگی با تاکید بر نیاز مبرم موزه های ایران به سیستم های حفاظت الکترونیک به بودجه بهسازی سیستم الکترونیکی و تجهیز و بازسازی موزه های کشور در سال گذشته و امسال اشاره می کند:«این بودجه در سال ۱۳۸۵، ۲۵۰ میلیون تومان و در سال جاری ۸۰۰ میلیون تومان در نظر گرفته شد. که هنوز پرداخت نشده است.»
با توجه به ثبت ۴۵۰ موزه در ایران، سهم هر یک از آن‌ها برای ارتقای سیستم‌های حفاظتی و امنیتی و مقاومت در برابر سارقان حدود ۸/۱ میلیون تومان است. شکی نیست که سارقان برنده این معامله نابرابرند؛